Vaili mapaw ta, “Keima phopi na ama châ” a tahpa phopi cha, Nochhi Notla Mara râh liata a pahrâpa Marapazy he eima châ. Cha hawhta reih kha a cheihpa nata râh kha liata a pahrâpa Mara phopi cha India nata Myanmar râhzy khotalaina piepa ama châ tawhta, piah no ta pachhaihpa châ ha pi ta, India nata Myanmar râhzy liata baipa ta eima y haw. A pei kaw tah deilei cha taopathi thai a ru kaw bâ. Awnanopa liata chhao, Sawhmo bia lâta Baptist Association of Maraland tah leipa ta, Lakher Pioneer Mission hmâpa ta Khazohpa ta a paduapa Awnanopa liata cha, 1970 taih Assembly miakha ry liata y pi ta, châhrasala sawhkhâ nanopa râhzy liata a pahrâpazy Assembly miakha ry liata ypa cha rairuna nanopazy a vaw y tyhpa vâta, Nochhi Mara lâ cha Assembly eihpa piepa ama châ.

Chatahrasala Vaili mapaw ta “Keima phopi na ama châ” a tahpa Mara thisaih cha râhri chavah tizy hlâta pata via ta, chavâta a tlykiah pi ta, a paih thlu raihrie pi ta, eimâ hnei pahlao lymâ. Râhzohpa chakaona zy hmaohkha ta hria khoh pi ta, Biehrai nata Hlabu zy hmaohkha ta palie khohpa nata mopado khohpa ta, reihkhatlapa ta eima sie lymâ. Mara literature chhao hmaohkha ta eima tao khoh lymâ. Mara zawhly reih, Tlôsaih Mara reih a cheihpa a Mara heihzy a hmô beih leipa nata Tlôsaih Mara reih ama cheipa a thei beih leipa Nochhi Mara sawzy chhao ta, “Mara zawhly reih a châ ha tawhta cha” tahpa ta lôhpi phaopa ta Tlôsai Mara reih ta Biehrai rei hnolo ei ta, Tlôsai Mara reih ta hla ama sa hualua. O liata Mara reih ama cheipa nata Mara châ amâ chupa â vaw lyu khao lei nahta cha, ama sawzy châta Mara reih thai pha nawpa a ru kaw. Chavâta Ngephe Mara reih nata Lelai Mara reih zy ta Mara châhnawh (alphabet) tao awpa pachâna nata pahruana zy chhao a y pâ ngâ kaw tyh. Châhrasala Mara apôhkhana a rao pathlei awpa chipa ta nôpawzy ta ama chalihsa lymâ.
He rohtuhpa chhao he ta, ama o liata Mara zawhly reih (Tlôsai Mara reih) a hmâh leipa Nochhi Mara sawzy nata Mara Diaspora (râh hro lâ a sie hapa Mara sawzy) hnohta, “Â do kaw na. Reih thai pha awpa ta cha, Biehrai nata Hlabu liata reih cha o liata cheipa reih nata â lyu awpa byuh tlai ta, achuna bu liata reih nata o liata cheipa reih chhao â lyu awpa a byuh tlai. Mara sawzy châta deikua cha, cha hawhta châ thei vei. Tlôsai-Siaha kao Mara sawzy tah leipa ta cha, Biehrai nata hlabu liata Mara reih nata o liata cheipa Mara reih a lyu leipa ta, achuna bu liata Mara reih nata o liata hmâpa Mara reih â lyu khao vei. Chavâta rairuna thata a y tlai. Cha nota, he Mara kaokâhzy liata Mara reih cheizie ananona cha achyhta; parosazie rakhapa a châ. A bie thabypazy cha Mara kao nata kâh reih zydua â lyu khai thlâh ha na. Chavâta Nochhi Notla Mara sawzy apôhkhana châta nata Mara phopi paduana châta tiama papua lyhlia u la, eima zawhly Mara reih he a chupa ta, thai lyhlia a chhuah muh vy,” tahpa ta pasyu ei na ta, ei haw tyh ei. “Keima cheingei chhao he siku liata Mara reih a vaw chu beih va na. Chatahrasala keimata ta a chu na ta, ei thai thei thlâh ha hih,” tahpa ta ama tha ei pathyu tyh.
A châ tlai na. Mara sawzy he a tlaichhai kaw pi ta, eimâ pasô ngaita. “Keimolâ saw” tahpa reikah eima hneipa chhochhi he la a vaw pha tu haw. Eima reipa nahta, miakhapa eima châna â lâ pâ ha tyh. Chatanachata India nata Myanmar râhzy khotalaina piepa a châ khai tawh chhao ta, Notla Mara lâ tawhta Nochhi Mara lâ amâ paih pazao lymâ. Châ a chu awpa, sawhkhâ rai hria awpa, pheisaih châ awpa, lapinô/vahpa hnei awpa nata nietluana rai nanopazy hria awpa ta ama sie lymâ. Cha hawhta Nochhi Mara lâ a siepa Notla Mara sawzy cha, Nochhi Mara sawzy ta Myanmar râhsaw châ theina ama taokhei lymâ tyh. Atlia liata Myanmar tawhta râh hro lâ sie theina â vaw pahypa liata chhao, Notla Mara sawzy ta Nochhi Mara khih mohzy hmâpa ta ama sie lymâ hra. Hezy heta Notla Mara râh liata ama chhôhkha sanawhzy vaw deichhy lymâ ei ta a pha kaw.
Nochhi Mara lâ tawh chhao ta châ a chu awpa, sawhkhâ rai hria awpa, pheisaih châ awpa, lapinô/vahpa hnei awpa nata nietluana rai nanopazy hria awpa ta Notla Mara lâ amâ paih lymâ hra. Myanmar râh a vaw chhie rakha tawhta cha, Notla Mara lâ tawhta Nochhi Mara lâ a khypazy hlâta Nochhi Mara lâ tawhta Notla Mara lâ a zupazy ama hluh via syulyu. Âmozy he Notla Mara sawzy ta India râhsaw châ theina ama taokhei lymâ. Atlia tawhta sawhkhâ ta a vaw strict via laih nahta deikua cha, a tyhpa hawhta châ thei khao thlyu aw vei.
He hawhta Nochhi Notla Mara sawzy eimâ chakuhchaveipa heta Marapa nata Marapa eimâ pasôna, eimâ pyh raihriena, eimâ pôhkhana nata eimâ deichhy raihrie khona a palâsa. Sawhkhâ râhri ta miah pachhaih ha hra sala, a taotiazie awpa lâpizy eimâ tluakhei lyhlia tyh. Chatanachata Notla Mara râh tawhta Nochhi Mara râh liata y awpa ta a khypazy nata Nochhi Mara khih moh ta râh hro lâ a siepazy cha, Nochhi Mara sawzy ta 100 liata 100 ta âmo mo nata sa hawhta a pyh ei ta, ama chakuhchavei lymâ. Cha hawhna hra chata Nochhi Mara râh tawhta Notla Mara râh liata y awpa ta a zupazy chhao, Notla Mara sawzy ta 100 liata 100 ta âmo mo nata sa hawhta a pyh ei ta, ama chakuhchavei lymâ hra. A pha ngaita. He hawhta a châ awpa tlai na a châ.
“Cha hawhta taopa cha sawhkhâ dâh paraopa a châ aw ma?” tahpa ta hiahrina a y thei. “A châ” a tahpazy y aw ei ta, a châna kao chhao a y thei hra tlai aw. Cha nota, phopi miakhapa, reih khapa nata râh khapa Marapa saw cha, keimo khotlyna vâta châ leipa ta, kha daihti liata biehneituhpazy khozie ta pachhaihpa ta eima y hapa vâta, sawhkhâ chhao ta pahnothaina a vaw hnei kaw tyhpa ta â lâ. Sawhkhâ cha chyhsapa tlâ châ ta, chavâta chyhsapa châna (humanitarian ground) tawhta pachâthaina a hnei lai kawpa ta â lâ. Maluh chyhpata châ pi ta, Nochhi Mara saw zydua Notla Mara lâ eimâ zu khai hapa chhao ta nata Notla Mara saw zydua Nochhi Mara lâ eima khy khai hapa chhao ta, India nata Myanmar maluh (demography) kyh liata, cha tlu muarua ta a panano awpa a châ leipa vâta, India nata Myanmar sawhkhâzy ta pahnothaina rakhapa hnei awpa ta a tlyh ei ta, pahnolei amâ pachâpa chhao a châ thei.
“Nochhi Notla Mara sawzy ta a paih thlu raihrie pi ta, eimâ chakuhchaveipa nata eimâ chahruhpa he Khazohpa hmiakô liata moleina a châ aw ma?” tahpa ta hiahrina a y thei hra. He chhao he, “A châ” a tahpazy ama y thei hra. Cha nota, situational ethics lâ tawhta cha, moleina châ muarua vei a tahpazy ama y thei hra. Tanoh ta Nochhi Notla Mara sawzy he Khazohpa ta a chhâzaw hmochhuahpa chhôh liata phopi miakha, reih kha nata râh kha ta miah a taopa châ pi ta. Cha Khazoh chhâzaw hmochhuahpa cha chyhsapa ta paraopa ta, miah ama pachhaih pôhzâh haw. Chavâta manô mapaw daihti no tawhta tao tyhzie hawhta, tanoh Mara sawzy ta Nochhi Notla Mara râh liata a pasiepasâ pi ta, a chakuhchaveipa ta, eima chahruhna kyh cheingei liana heta la, moleina lai ngaitapa châ hraoh aw vei; Khazohpa ta miah a pahnokhei thai aw na, tahpa ta a pachâpazy ama y hra aw.
A kheihawhpa rai a châpa chhao ta, Marapa he maluh chyhpata châ pi ta, eima pahrâna khih nata biazy hra cha thotlâh kaw sai chy ei ta, Delhi nata Yangon siepahliepa ta Nochhi Notla Mara râh lâ apaihna tao awpa cha hmo naopa a châ vei hleikhô ta, tao theipa chhao châ ngyu vei. Tao theina kao a ypa chhao ta, bohpi hâ awpa a byuh thlyu aw. Chavâta siabyh phaoh ta, zârei a chatypa ta, titheih a bangieh ta râhri chavah chaka awpa nata râhri tlâh khô awpa cha tao lymâ chy awpa a lyu thlâh ha.
Chavâta Mara phopi thatlôpa nata a ipa paduana rai eima hria hai no heta la, eima vaw tao tyhpa nata sie tyhpa hawhna khata, Marapa maluh chyhpata he sawhkhâ râhri ta miah a pachhaihpa vâta tlyma, kao nata kâh a nanopa vâta tlyma, keimo nata keimo a pathlua leip’aw sih la, tlao a chakuhchavei lymâ suh u. He Mara bieparu he chhy lymâ sih la, chihropazy ta ama thei lei nawpa nata pahno lei nawpa ta phih lymâ suh u. Mara sawzy apôhkhana nata Mara phopi thatlôna châ aw ta, Mara phopi â ipa ta â kaw dua laihna châta chhaichhi peimawh kawpa a châ aw.